Dinsdag 3 januari 2017 is het weer Openbaarheidsdag in het Nationaal Archief. Tal van documenten zijn vanaf die dag zonder beperking voor iedereen in te zien. De notulen van de Ministerraad van 1991 en 1992 vertellen onder andere hoe de ministers dachten en besloten over het Verdrag van Maastricht. De verschillende privé-archieven van bewindslieden uit 1966 tonen hoeveel commotie het huwelijk van Beatrix en Claus en de Nacht van Schmelzer dat jaar teweeg brachten. Wie zich in 1937 en ‘38 moesten verantwoorden voor deelname aan de Spaanse Burgeroorlog staat in de dossiers van het Ministerie van Justitie. Deze verhalen zijn slechts een kleine greep uit de parlementaire geschiedenis van de 20ste eeuw. De volledige lijst op de website toont alle archieven die vanaf nu door iedereen ingezien en gebruikt kunnen worden.
Vliegramp boven Amsterdam en de weg naar één Europa in 1991 en 1992
Op 7 februari 1992 wordt het Verdrag van Maastricht van kracht. Met dit Verdrag worden de bestaande EG-verdragen uitgebreid met bepalingen over samenwerking op economisch en monetair beleid, buitenlands en veiligheidsbeleid, sociaal beleid en op het gebied van justitie. De Economisch en Monetaire Unie (EMU) komt tot stand en brengt invoering van een gezamenlijke munt dichterbij. De onderhandelingen voor dit Verdrag vonden op 9 december 1991 in Maastricht plaats. Nederland is opdat moment voorzitter van de Europese Gemeenschap.
In oktober 1992 stort een vliegtuig van de Israëlische maatschappij El Al neer in de Amsterdamse Bijlmermeer. De ramp kost 43 mensen het leven, onder wie de driekoppige bemanning en de enige passagier van het vliegtuig. Zes jaar later zou deze ramp het onderwerp worden van een parlementaire enquête. Uit de notulen van de Ministerraad van 1992 blijkt hoe er op dat moment over de ramp en zijn gevolgen wordt gesproken.
Koninklijk huwelijk en politieke rel in 1966
1966 zit in ons nationale geheugen dankzij het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus in een rumoerig Amsterdam. De beraadslagingen in de Ministerraad over het huwelijk zijn al bekend, maar uit de schrijfblokken van de secretaris komt nog een aardige petite histoire naar voren. Tijdens de Ministerraad van 30 december 1965 komt het geschenk namens het kabinet ter sprake. Wat moet het worden? Wat mag het kosten? Wie betaalt mee en hoeveel? Minister Luns zegt tijdens de vergadering van 7 januari 1966 geen ‘horreur’ en ‘niets moderns’ te willen.
Politiek gezien is het in 1966 vooral de ‘Nacht van Schmelzer’ die een nieuwe tijd aankondigt. Zowel in de aantekeningen van de secretaris van de Ministerraad, die met potlood op schrijfblokken zijn gemaakt, als in privé-archieven van ministers is hierover achtergrondinformatie te vinden.
Alle dossiers van oud-Spanjestrijders nu openbaar
Met het openbaar worden van het archief van het Ministerie van Justitie betreffende Oud-Spanjestrijders zijn alle dossiers nu beschikbaar. Dit specifieke archief bestaat uit op persoonsnaam geordende processen-verbaal en rapporten aangaande de opsporing van mogelijke ronselaars en om na te gaan of betrokken personen in vreemde krijgsdienst zijn getreden. De processen-verbaal betreffen voornamelijk de periode 1937 - 1938. Honderden Nederlanders vertrekken tijdens de in 1936 burgeroorlog naar Spanje om de strijdende partijen te steunen. Degenen die de Republiek steunen zijn veelal afkomstig uit de linkerkant van het politieke spectrum, de aanhangers van de nationalisten van generaal Franco uit de rechterkant.
Openbaarheid in Nederland
Ministeries en andere overheidsinstellingen dragen na twintig jaar hun archieven over aan een archiefinstelling. Het merendeel daarvan is direct door iedereen in te zien en te gebruiken. Maar als de inhoud de privacy van nog levende personen kan schaden of hen onevenredig kan benadelen of wanneer het landsbelang in het geding is, wordt de openbaarheid nog enige jaren beperkt. Dit mag maximaal 75 jaar duren, maar vaak is het korter. Zo worden de notulen van de Ministerraad na 25 jaar openbaar. Andere archieven hebben vaak een termijn van 50 jaar. De termijn wordt altijd vooraf vastgesteld en vervalt op de eerste januari na het verstrijken ervan. Die dag noemen we sinds 2010 Openbaarheidsdag.
Nationaal Archief
Het Nationaal Archief dient ieders recht op informatie. Het is een prachtplek voor schatgravers. In de archieven ligt bijna duizend jaar Nederlandse geschiedenis opgeslagen. In 137 kilometer aan papieren archieven, 15 miljoen foto’s (papier en digitaal), 300.000 kaarten en 330 terabyte aan digitale bestanden. Jaarlijks zoeken tienduizenden wetenschappers, onderzoekers, historici, én burgers in de archieven naar antwoorden, of lopen zij in een tentoonstelling langs de bijzondere stukken uit de collectie.
