Genealogie en mtDNA
Genealogie en familiegeschiedenis worden gedomineerd door overerving via de mannelijke lijn. We zijn allemaal bekend met de documenten, waarop de stambomen van de rijken en machtigen worden getoond. En zelfs stambomen van de gewone burger zijn gebaseerd op paternale overerving. De directe oorzaak van dit mannelijk monopolie is dat de geschreven documenten, waarvan de genealogie afhankelijk is, zwaar leunt op het gebruik van achternamen. Onderzoek naar mtDNA maakt het niet alleen mogelijk om de vrouwelijke lijn in kaart te brengen, maar zelfs terug te voeren naar de “oermoeder” van enige tienduizenden jaren geleden.
Over dat onderwerp organiseert de afdeling Betuwe van de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) op 19 september 2019 in Tiel een symposium met de titel 'Dochters van Eva' geheel gewijd aan het mitochondriaal DNA (mtDNA), een stukje DNA dat alleen door vrouwen wordt doorgegeven aan het nageslacht. Een uniek symposium over vrouwelijke familie-historie, mtDNA, over de oermoeder en hoe haar dochters in Europa terecht kwamen.
Inhoud
Tijdens het symposium zullen acht vooraanstaande sprekers – elk vanuit hun eigen invalshoek - vertellen over het “moederspoor” in de genealogie, als gevolg van onderzoek naar het mtDNA. (Zie ook https://dnaintiel.nl/programma-toelichting.php.)
Naast algemene informatie over dit onderwerp wordt ook aandacht besteed aan de Joodse en Indische stammoeder, evenals aan vrouwen en heraldiek (familiewapens).
Locatie
Dochters van Eva vindt plaats in Tiel, in de Rabozaal van theater de Agnietenhof.
Deze zaal biedt plaats aan maximaal 250 personen. Inmiddels hebben 120 mensen zich ingeschreven. Er zijn dus nog plaatsen beschikbaar, maar er is erg veel belangstelling, dus we adviseren niet te lang te wachten met een plaats te reserveren via https://dnaintiel.nl/aanmelden.php
Programma
Het symposium wordt gehouden tussen 10:15 en 16:10. Tussen 09:00 en 10:15 uur is inloop, registratie van de gasten en tijd voor een kopje koffie of thee. Tussen 12:00 en 13:00 uur wordt geluncht. Na afloop is er tot 17:00 uur gelegenheid om met elkaar van gedachten te wisselen onder het genot van een hapje en drankje.
Het totale programma staat op de website dnaintiel.nl.
Sprekers
· Prof. dr. Maarten Larmuseau - Mitochondriaal DNA: Het moederspoor voor de genealoog.
· Prof. emerita dr. Annelies van Bronswijk - Je stamboom vergroten tot in Afrika.
· Jits van Straten - Een moederspoor in de Joodse diaspora?
· Prof. emeritus Don Bouwhuis, psycholoog - Intelligentie: Vrouwelijk, Mannelijk of Onzijdig?
· Prof. emeritus dr. Jan Willem Koten - Het ondergeschoven kind.
· Drs. Willem M.T. van Zon - Wapens der dochteren.|
· Dr. Maarten Fornerod, geneticus - De Njaj en andere Indische stammoeders.
· Drs. Cynthia McLeod-Ferrier, schrijfster van o.a. Hoe duur was de Suiker - Van Afrika naar Amsterdam via Suriname.
Kosten
Het symposium is toegankelijk voor zowel leden als niet-leden van de NGV.
De kosten voor leden voor de hele dag (inclusief koffie/thee, lunch en een hapje en drankje na afloop) bedragen € 25,-. Niet-leden betalen € 35,-.
Achtergrondinformatie
Mitochondria zijn minuscule structuren die in iedere cel aanwezig zijn. Ze bevinden zich niet in de kern van de cel, maar erbuiten. Eén van de dingen die mitochondria uniek maakt, is dat iedereen zijn mitochondria slechts van één ouder erft: de moeder. Dit in tegenstelling tot het DNA in de chromosomen in de kern van de cel, die van beide ouders afkomstig zijn. Dus al hebben mannen en vrouwen beiden mitochondria in al hun cellen, het zijn alleen vrouwen die die van hen doorgeven aan het nageslacht. Dit betekent dat we allen nog steeds de mitochondriën hebben van onze oermoeder. Een oermoeder – de mitochondriale Eva – die waarschijnlijk zo’n 150.000 jaar geleden leefde in Afrika.
De zeven dochters van Eva [1]
Mitochondriën delen zich regelmatig om ook nieuwe cellen van energiecentrales te voorzien. Zij hebben een klein beetje eigen DNA. Bij dat keer op keer delen ontstaan wel eens foutjes die we mutaties noemen. Wetenschappelijk onderzoek heeft het mogelijk gemaakt om deze mutaties op volgorde in de tijd te zetten. Langzaam maar zeker komt men er ook achter waar in de wereld een bepaalde mutatie is ontstaan.
In de circa 200.000 jaar dat de moderne mens bestaat, is de lijst van mutaties erg lang geworden. Men heeft die voor dagelijks gebruik samengevat in kortere codes die haplotypen genoemd worden en in zogenaamde haplogroepen worden onderverdeeld.
In Europa worden zodoende zeven zogenaamde “Clans” met aan het hoofd een vrouw (clanmoeders) onderscheiden, tot wie 95% van alle Europeanen is terug te voeren. Het gaat om de volgende vrouwen:
Ursula. Zij werd 45.000 jaar geleden geboren aan de voet van wat nu de berg Parnassus is. Vandaag bestaat ongeveer 11% van de hedendaagse Europeanen uit rechtstreekse maternale afstammelingen van Ursula.
Xenia. Zij leefde circa 25.000 jaar geleden op de grote vlaktes die zich uitstrekten van het laaggelegen Brittannië in het westen tot Kazachstan in het oosten. Van ongeveer 6% van de huidige Europese bevolking gaat de maternale afstamming terug tot Xenia.
Helena. Zij leefde 20.000 jaar geleden in een periode waarin de laatste ijstijd op z’n ergst was. Zij leefde in Noord-Europa. De clan die met Helena begon werd met gemak de meest succesvolle in Europa: 47% van de hedendaagse Europeanen maakt deel uit van haar clan.
Velda. Velda werd zo’n 17.000 jaar geleden geboren in Noord-Spanje in het Cantabrisch gebergte. Vandaag de dag behoort ongeveer 5% van de inheemse Europeanen tot de clan van Velda.
Tara. Zij leefde ongeveer tegelijkertijd met Velda, maar in Noord-Italië. Momenteel behoort 9% van de inheemse Europeanen tot de clan van Tara.
Katrine. Katrine leefde circa 15.000 jaar geleden, in de uitgestrekte vlakte tussen de Alpen en de Povlakte. Tegenwoordig behoort 6% van de inheemse Europeanen tot de clan van Katrine.
Jasmine. Zij leefde ongeveer 12.000 jaar geleden dichtbij de Perzische Golf in het Midden-Oosten. Iets minder dan 17% van de inheemse Europeanen maakt deel uit van de clan van Jasmine.
In de wereld zijn echter veel meer (enkele tientallen) clans te onderscheiden en het onderzoek gaat nog steeds door.
[1] Naar Bryan Sykes (professor in de genetica) – De Zeven Dochters van Eva (ISBN 90-417-0527-9).
