Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn duizenden panden van Joodse burgers door de bezetter onteigend en doorverkocht. Na de oorlog zagen de teruggekeerde eigenaren of hun nabestaanden zich bij de restitutie in een aantal steden met langdurige procedures en soms hoge kosten geconfronteerd. Ons beeld van deze bijna vergeten onteigeningen en het proces van rechtsherstel is onvolledig en kent aanzienlijke verschillen per gemeente. Daarom coördineert het Noord-Hollands Archief (NHA) voor de bij het archief aangesloten gemeenten het onderzoek naar de onteigening van Joods vastgoed dat door onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt uitgevoerd.
Het onderzoeksplatform Pointer van KRO-NCRV deed in 2020 onderzoek in de bij het Nationaal Archief berustende Verkaufsbücher en ontdekte dat gemeenten soms een belangrijke rol speelden bij de onteigening van Joods vastgoed. Sommige gemeenten (of hun functionarissen) maakten misbruik van de situatie door onteigende panden aan te kopen. In de Verkaufsbücher registreerde de Duitse bezetter de verkoop van ontroerend goed dat van Joodse eigenaren was geroofd. Daarom laten nu tien gemeenten die bij het Noord-Hollands Archief zijn aangesloten onderzoeken welke rol hun gemeente had. Het NHA heeft hiervoor het initiatief genomen en coördineert het onderzoek voor de gemeenten dat door historici van de Radboud Universiteit Nijmegen wordt uitgevoerd.
De onderzoekers baseren zich op bronnen zoals de Duitse Verkaufsbücher, de gemeentearchieven, het kadaster, de (archief)collecties van het Nederlands Beheersinstituut, de Raad voor het Rechtsherstel en het Joods Monument. Er wordt een klankbordgroep gevormd waarin naast regionale onderzoekers ook vertegenwoordigers van Joodse organisaties uit de regio zitting nemen. Ook persoonlijke verhalen en informatie zijn van harte welkom.
Door dit onderzoek verkrijgen de gemeenten informatie in hoeverre er tijdens de bezetting onroerend goed door de gemeente werd aangekocht dat eigendom was van Joodse burgers, ook wordt nagegaan of er na WOII naheffingen werden gevorderd van Joodse eigenaren dan wel hun erfgenamen over de oorlogsperiode en of er rechtsherstel voor Joodse inwoners en hun nabestaanden heeft plaatsgevonden.
De gemeenten die aan het onderzoek deelnemen zijn Aalsmeer, Beverwijk, Bloemendaal, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Uithoorn, Velsen en Zandvoort. Ook de gemeente Amstelveen, die administratief samen werkt met de gemeente Aalsmeer, doet mee. De bij het NHA aangesloten gemeente Haarlem heeft al in 2021 een soortgelijk onderzoek laten uitvoeren. Eerder liet het Regionaal Archief Alkmaar door de Radboud Universiteit onderzoek doen voor de bij hun aangesloten gemeenten. Het onderzoeksrapport zal in december 2022 worden opgeleverd aan de gemeenten.
Persoonlijke verhalen zijn van harte welkom, hiervoor kan direct contact opgenomen worden met het onderzoeksteam via project-rechtsherstel@ru.nl
