Sinds de invoering van de AVG, Algemene Verordening Gegevensbescherming in 2018 hebben zij die hun familiegeschiedenis onderzoeken en in kaart willen brengen in de vorm van een stamboom het moeilijk. Wat Cees Heystek, voorzitter HCC!genealogie van de HCC, de grootste computerclub van de Benelux, betreft is men met de AVG knap doorgeschoten.
Als voorbeeld noemt hij de jaarlijkse uitgave van hun Gens Humana. Naast een hoeveelheid aan artikelen en probeerversies van genealogische computerprogramma’s daar op ook honderden stambomen. “Tot voor de privacywetgeving was het best leuk om een aantal stambomen te lezen. Die lol is er nu af, want informatie als geboortedatum en -plaats, huwelijk of overlijden mogen niet meer worden genoemd wanneer de betreffende persoon niet honderd jaar geleden is overleden. Veel van die bij ons gepubliceerde stambomen zijn nu voor de helft anoniem, en gaan voor een deel verloren voor onderzoek. Het is de bedoeling van dit soort publicaties dat andere -meestal aanverwante- familie dit soort gegevens kan bekijken en als het om eenzelfde familielid gaat die informatie kan aanvullen of corrigeren. Het is de bedoeling dat men informatie met andere ondezoekers kan delen om te zien of er overlappingen zijn en die informatie dan aan te vullen,” aldus Heystek.
Het kan echter altijd nog gekker. Binnen de archiefsector is er een werkgroep AVG actief die kijkt hoe de sector moet omgaan met de AVG, waarbij de casus ‘gezins-kaarten’ wordt gebruikt. Dat zijn kaarten zoals die vroeger in gebruik waren bij de gemeenten, de burgerlijke stand. Op 17 december 2018 (het verslag van die vergadering is in ons bezit) heeft deze werkgroep ook gesproken met de Autoriteit Persoonsgegevens. In het verslag van die bespreking valt onder andere de volgende uitspraak van de Autoriteit Persoonsgegevens te lezen: “Ook de belangen van nabestaanden van overleden personen op de gezinskaarten zouden moeten worden meegenomen in de afweging van risico’s bij het online publiceren van de gezinskaarten.” De Autoriteit Persoonsgegevens kan bij elk soort publicatie een risico-analyse eisen waardoor het uitgangspunt dat publicatie van overledenen on line ongestoord kan plaatsvinden te niet wordt gedaan.
Dit is een uitspraak van de Autoriteit Persoonsgegevens die zowel voor de archieven als voor de genealogen een grote en verstrekkende impact kan hebben. “Tot voor kort mochten we op basis van de tekst van de regeling denken dat de AVG alleen voor de levenden gold, nu lijkt de Autoriteit Persoonsgegevens de tekst zodanig op te rekken dat ook de voorouders van levenden onder dit regime worden gebracht. Een vraag is tot hoever wil de Autoriteit Persoonsgegevens dan wel gaan in zijn beschermingsdwang,” vraagt Cees Heystek zich af.
In de hiervoor genoemde werkgroep is het afgelopen jaar druk gezocht aan de hand van de gezinskaarten naar de balans tussen AVG en de Archiefwet. Zoals bekend zijn de oude kaartenbakken van voor 1920 van de gemeentelijke afdelingen Burgerlijke Stand overgebracht naar de archieven en vervolgens openbaar gemaakt. Op die manier zijn zij een onmisbare informatiebron bij stamboomonderzoek en ander historisch onderzoek. Niet in de minste plaats omdat naast de gebruikelijke gegevens op die kaarten ook informatie was te vinden over de geloofsovertuiging, het beroep en de woonadressen. Omdat ook de kinderen op die kaarten staan vermeld, komt het voor dat sommigen daarvan nog in leven zijn en het storend vinden dat het beroep of de geloofsovertuiging van hun vader of moeder wordt openbaar gemaakt. Een mening die de AP deelt en oordeelt dat de AVG dit soort publicatie in de weg kan staan. Omdat we hier komen in het gebied van de belangenafweging tussen het belang van de historicus en de genealoog enerzijds en dat van de privacy van de op een gezinskaart vermeld persoon is het te verwachten dat de rechter nog vaak zal worden gevraagd om onduidelijkheden in de AVG te dichten en ook om aan te geven in hoeverre de AVG de werkingsfeer van de Archiefwet kan beperken. Dat met smart op dergelijke uitspraken wordt gewacht, blijkt uit een door de Autoriteit uitgesproken dreiging.
Boetedreiging
Toen de Autoriteit Persoonsgegevens vorig jaar een archief dreigde te beboeten begonnen de archieven uit angst voor die dreiging snel foto’s en documenten van hun websites te verwijderen. Inmiddels worden die langzaamaan weer teruggezet, want het is onduidelijkheid troef. Het netwerk voor de innovatieve informatiewerker BREED vraagt zich af of ‘AGV en Archiefwet in principe onverenigbaar zijn.’ De Archiefwet wordt ook wel een openbaarheidswet genoemd, na opname in de archiefbewaarplaats zijn archiefbescheiden in principe openbaar. Daar lijkt nu wel een einde aan een tijdperk te komen schat BREED in.
YouTube in de bocht
En alsof dit alles niet genoeg is haalde YouTube onlangs het complete videoarchief van het Regionaal Archief Alkmaar van het internet omdat beelden van de Tweede Wereldoorlog 'haatzaaiend' zouden zijn. Het Regionaal Archief Alkmaar heeft inmiddels aan NH Nieuws laten weten dat zeker tien jaar aan video-verzamelwerk verloren is gegaan, althans voor wat betreft YouTube. Het originele bronmateriaal is niet kwijt. Dat staat gewoon veilig in (offline) depots en de eigen servers van het Archief, dat YouTube gebruikt om zo veel mogelijk (en makkelijk) mensen te bereiken, dat is iets wat niet kan met de eigen website.
Naast beelden uit de Tweede Wereldoorlog gingen ook andere historische beelden uit de regio verloren. "Dit is censuur van officieel materiaal", zei het Archief. "Ze zetten ons weg als haatzaaiers, terwijl we een officiële instelling zijn."
“Het lijkt ook wel een ratjetoe,” zegt Heystek, “neem als voorbeeld het archief Erfgoed Leiden e.o., daar staan kranten vanaf 1947 tot 1992 online. Met foto’s en dus ook met namen van personen.”
Welke wet?
De AVG bijt in een aantal gevallen ook nog andere wetten. Terwijl de Archiefwet onder meer wat zegt over het inzien (openbaarheid) van archieven. Wanneer het om persoonsgegevens gaat walst de AGV hier overheen. Ook van een cultuurhistorisch perspectief trekt de wet zich niets aan. De regionale historische centra hebben in de loop van de tijd kostbare bijzondere beeldbanken opgezet. Het beschikbaar stellen van dit fotomateriaal is vragen om moeilijkheden. In veel gevallen kunnen ook aanvullende persoonsgegevens gekoppeld worden aan bepaald beeldmateriaal. De AVG verbiedt ook dat.
Als Europese verordening heeft de AVG voorrang op de Archiefwet. Dit betekent dat persoonsgegevens alleen op grond van de Archiefwet mogen worden bewaard, als deze in overeenstemming met de AVG zijn verzameld. “Daarbij lijkt men voorbij te gaan aan het feit dat de betreffende gegevens vaak worden geraadpleegd in verband met historisch onderzoek.”
“In verband met al deze ontwikkelingen die negatief uitpakken voor zowel het historisch, wetenschappelijk en genealogisch onderzoek roepen wij onze collega genealogische verenigingen en ook de archieven op om samen met ons een vuist te maken tegen de wurgende greep van de AVG die al onze onderzoeken frustreert door onze bronnen droog te leggen”, vult het bestuur van HCC!genealogie aan.
Bom onder de wet?
Of ligt er inmiddels een bom onder de wet? Met de mogelijke goedkeuring van een verdrag onder de vlag van de FATF (Financial Action Task Force) wordt onder het mom van anti-witwasmaatregelen de privacy geschonden. De grootste privacyschending van onze tijd zou daarmee in de maak kunnen zijn. Binnenkort moeten verschillende ministers van Financiën dit verdrag ondertekenen waarin een clausule verstopt zit die vereist dat zogenaamde virtual asset service providers alle persoonlijke informatie van klanten moeten registreren. Dit betekent dat alle persoonsgegevens in de hele keten van transacties beschikbaar moeten zijn.
